Geweld, blote borsten: YouTube wil er niets van weten. Maar een van de meest gezaghebbende predikers van de internationale jihad is wel welkom.
Anwar al-Awlaki glipt al jaren door de geweldsfilters. Slordigheid, of laat YouTube hem begaan? .
Het moest maar eens afgelopen zijn, oordeelde YouTube in de herfst van 2010. Amerikaanse inlichtingendiensten hadden net ontdekt en wereldkundig gemaakt dat Al-Qaida-prominent Anwar al-Awlaki nauw betrokken was bij meerdere pogingen tot terreuraanslagen in de Verenigde Staten. Diezelfde Al-Awlaki had op YouTube een mooi podium gevonden: hij schitterde in zo'n 700 filmpjes en had ruim 3,5 miljoen kijkers getrokken. Geen goede zaak, vonden de YouTube-beheerders. Ze beloofden op korte termijn met de stofkam door Al-Awlaki's materiaal gaan. Een paar weken later lieten ze weten dat ze dat was gelukt: ze hadden 'honderden' filmpjes verwijderd. Oproepen tot gewelddadige jihad en andere vormen van 'hate speech', daar was op de site geen plaats voor.
Nu, vijf jaar later, vragen critici zich af of YouTube na die schoonmaakbeurt in slaap is gesukkeld. Typ op de site de naam van Al-Awlaki in en er verschijnen niet tientallen of honderden, maar ienduizenden resultaten. Hoe kon dat zo gebeuren?
YouTube trekt een grens, en Al-Awlaki valt aan beide kanten.
Eenvoudig, zegt een YouTube-woordvoerder deze week in de New York Times. De site trekt de grens bij geweld, haatzaaien en oproepen tot geweld. Al-Awlaki's preken die aan de verkeerde kant van die grens liggen, worden weggefilterd. Maar preken waarin Al-Qaida's huisideoloog onschuldige onderwerpen aansnijdt, die mogen blijven. Denk aan verhandelingen over figuren uit de islamitische geschiedenis, zoals de biografische reeksen over Mohammed. En aan instructies hoe een moslim dient te leven. Al-Awlaki, die in 2011 in Jemen werd vermoord door een Amerikaanse drone, gaf veel van zulke preken. Opmerkelijk veel zelfs, voor een jihadi-ideoloog. De filmpjes maken glashelder dat hij in de Koran niet alleen een rechtvaardiging voor geweld zocht, maar dat hij een diepe interesse en liefde had voor de heilige geschriften.
'Zo maak je jihadisme salonfähig'.
Dat is ook precies het probleem, vindt het Counter Extremism Project in Washington, een onafhankelijke anti-extremismegroep. Doordat YouTube een prominente terrorist als Al-Awlaki een podium geeft, draagt de site bij aan het salonfähig maken van jihadisme. En verleent ze hem toch een zekere autoriteit. Een conservatieve moslim of een verse bekeerling kan op YouTube dan misschien geen preken over heilige strijd vinden, redeneert de organisatie, hij of zij kan op de site wel met Al-Awlaki kennismaken. Ook gevaarlijk, want wie eenmaal kennis heeft gemaakt, is eerder geneigd hem serieus te nemen. Het Counter Extremism Project roept nu YouTube en andere videosites op om de geestelijke volledig te verbannen. "Er is genoeg materiaal over de islamitische leer dat niet afkomstig is van een van 's werelds meest beruchte terroristen", merkt directeur Mark Wallace op in de Times. Jihadisten zullen altijd wel andere een site vinden om de filmpjes op aan te bieden. Maar als YouTube ingrijpt, zijn ze hun grootste podium al kwijt. YouTube loopt er nog niet warm voor. De site heeft een 'duidelijk beleid' dat 'rekruteren voor terreur en materiaal dat oproept tot haat' verbiedt, laat een woordvoerder weten. Filmpjes die duidelijk zijn geüpload met als doel te informeren' zijn wel toegestaan.
Lang niet alle onschuldige preken zijn onschuldig
Dat onderscheid klinkt helderder dan het is, vindt Al-Awlaki-kenner Alexander Meleagrou-Hitchens van het Londense King's College. Hij wijst er in de Times op dat lang niet alle preken zo onschuldig zijn als ze lijken. Neem de reeks 'Het Hiernamaals'. Dzhokhar Tsarnaev, een van de plegers van de aanslag op de marathon in Boston, zegt Hitchens, heeft die als inspiratie genoemd. Voordat Tsarnaev de wapens opnam, luisterde hij die reeks. Strikt gezien gaat 'Het Hiernamaals' alleen over de islamitische kijk op het paradijs. Maar, zegt Hitchens, de reeks helpt jihadisten ook om 'vrede te hebben met hun eigen dood - en zich voor te bereiden op aanslagen'. Hetzelfde geldt voor een reeks over een lezing over Omar bin al-Khattab, een vroeg-islamitische krijgsheer. Er is niet veel fantasie nodig om Al-Awlaki's lofzang op hem uit te leggen als verheerlijking van geweld, meent Hitchens. Bedrijven die software ontwikkelen om foto-, audio- en videomateriaal te filteren, wijzen er ondertussen op dat YouTube technisch niets in de weg staat. Als de site Al-Awlaki volledig wil verjagen, kan ze dat eenvoudig doen. De vraag is of ze het wil. .