Kutje de Bruin

[Willem2]

Bron : NRC.nl



Wat betekent de uitdrukking kutje de bruin? En wie bedacht dit scheldwoord?


Een curieuze uitdrukking is kutje de bruin. Dit is een scheldwoord. De betekenis van scheldwoorden is vaak vaag, maar in dit geval bedoelt men doorgaans ‘sufferd’, ‘tuttebel’ of ‘trutje’. Of, neutraler geformuleerd: kleinzielig, bekrompen, burgerlijk persoon.


In de schrijftaal komt kutje de bruin niet zo vaak voor. Op het Nederlandstalige gedeelte van internet vond ik slechts 25 vermeldingen. Hier een paar voorbeelden van het gebruik:

- ‘Lullen doe je in het forum, kutje de bruin’ (uit Retecool)

- ‘Gedrochtje Georgina [Verbaan]. Eendebekkie, Hangjetsers (en volgens mij echt en niet opgeschroefd), gratenpakhuis en mijns inziens gelijk aan elk Kutje de Bruin die je tegenkomt achter de kassa bij de Aldi.’ (uit een discussiegroep)

en, eveneens uit een discussiegroep, naar aanleiding van de vraag waar de uitdrukking ‘dat kan bruin niet trekken’ vandaan komt:

- ‘Ik ken wél Bruintje de Beer en Kutje de Bruin (vrouwelijke tegenhangster
van Lulletje Roze(n)water), maar dat staat er verder waarschijnlijk los van.’


Inderdaad, dat staat er los van. Waar komt kutje de bruin wél vandaan? In 1974 vermeldde Enno Endt deze uitdrukking in zijn Bargoens Woordenboek, met als omschrijving: ,,Benaming voor preuts jong meisje, of een schuchtere man. Gedacht wordt aan de toegeknepen aarsopening. Wellicht alleen als vondst in het zeer persoonlijk idioom van Bet van Beeren.’’


Over Bet van Beeren bestaat een alleraardigst boek, dat is samengesteld door Tibbe Bosch. Het heet Bet van Beeren, Koningin van de Zeedijk en verscheen in 1977. Bet van Beeren had een beroemd café op de Zeedijk in Amsterdam, ’t Mandje geheten. Zij kwam openlijk uit voor haar homoseksualiteit, deed veel aan liefdadigheid, ze hield er eigenaardige gewoontes op na (zo knipte zij als zij dronken was, en was ze héél vaak, bij mannelijke cafébezoekers de stropdas af) – kortom, zij was een persoonlijkheid, én zeer geliefd.


Over de uitdrukking kutje de bruin lezen we in het boekje van Tibbe Bosch, in een vraaggesprek met Greet, een de zussen van Bet: ,,Als der een beetje zijïg iemand ’t café binnekwam, dan keek ze even naar mij of naar iemand anders die d’r stond achter de toonbank en dan sliste ze zo tussen der tanden door: Kutje de Bruin! en dan hardop: Dag meneer, gaat u zitte. Maar dan had ze ’m al gekwalificeerd als Kutje de Bruin. Net zoiets als ‘lulletje rozewater’, maar dat K. de Bruin was uit Bets eigen brein ontschote…’’


Greet vervolgt: ,,Nou staat die uitdrukking in een boekje’’ – bedoeld wordt het Bargoens Woordenboek van Endt. ,,En de schrijver heb der zelf ’n betekenis an gegeven. Er staat: ‘Kutje de Bruin kan zijn een benaming voor een preuts jong meisje of een schuchtere man, gedacht wordt aan een toegeknepen aarsopening, wellicht als vondst uit het zeer persoonlijke idioom van Bet van Beeren, kroeghoudster op de Zeedijk uit de jaren vijftig’. Hoe ze an die toegeknepe aarsopening komme, mag Joost weten. Zeker omdat wij homofielen hebben.’’


Het aardige is dat hiermee wordt bevestigd dat kutje de bruin niet alleen van toepassing is op vrouwen – wat je, gezien het eerste woord, enigszins zou verwachten. De associatie tussen bruin en een ,,toegeknepen aarsopening’’ wordt stellig van de hand gewezen en geassocieerd met homoseksualiteit. Ik kan de verklaring van Endt wel volgen - schuchter, bruin, aarsopening - maar De Bruin kan hier natuurlijk net zo goed een achternaam zijn; eentje die veel voorkomt en die daarmee nogal nietszeggend is. Opmerkelijk is in ieder geval dat je vaak Kutje de Bruin leest - alsof Kutje de voornaam zou, en De Bruin de familienaam.


Hoewel de Grote Van Dale niet preuts is geweest bij het lemma kut (we vinden er onder meer dat slaat als kut op dirk; kut met peren; kut met een rietje en pratende kut, het laatste voor ‘een baardje om de mond’), is kutje de bruin nog niet opgenomen in dit woordenboek.


Ten onrechte, vind ik, want niet alleen hoor ik het geregeld, maar kennelijk wordt deze schelduitdrukking al ruim dertig jaar in het Nederlands gebruikt, en waarschijnlijk al langer. Of Bet van Beeren écht de bedenker is geweest van de uitdrukking valt moeilijk te bewijzen; zonder twijfel heeft zij echter een belangrijke bijdrage geleverd aan de verbreiding ervan.

[B]

Leuk voor tijdens het ontbijt: "Kutje, mag ik van jou één sneetje bruin."